Verbeter de biodiversiteit in je tuin met permacultuur

Permacultuur draait in essentie om diversiteit. Iets dat overal gevonden kan worden in de natuur, tenzij je kijkt naar de plekken waar de mens zich bemoeit met de natuur. Op veel plekken gaat het op grote schaal mis, waarbij hele ecosystemen ter grootte van een klein land verloren gaan, maar ook in onze eigen tuinen is de biodiversiteit vaak ver te zoeken. We hebben in Nederland steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden: droogte, hitte, of juist extreme hoosbuien, maar ook zomerstormen waarbij soms hele stukken bos met de grond gelijk worden gemaakt.​​ Door deze en meer ontwikkelingen is bijvoorbeeld het aantal insecten in Nederland met 75% gedaald in de afgelopen 30 jaar. Onbedoeld dragen we hier vaak zelf aan bij: we plaatsen stenen terrassen waardoor het regenwater niet in de grond kan trekken en we maaien ons gras en wieden ons onkruid waardoor de bodemdiversiteit vermindert en insecten geen plek meer hebben om een nest te maken of voedsel te vinden. 

 

Maar: dat kan anders. Het doel van permacultuur is het herstellen van de balans en diversiteit van de natuur in door de mens gemaakte omgevingen. Wanneer je de principes van permacultuur toepast in je eigen tuin, creëer je een tuin die gebalanceerd is en zichzelf kan onderhouden, waar een variatie aan planten en bomen optimaal kunnen gedijen en waar biodivers leven gevonden kan worden. Op de lange termijn heb je op die manier zelfs een onderhoudsvrije tuin.

Een dorre, kale vlakte. Brandend hete zon, een uitgestrekte droogte. Dat is hoe de oevers van de Brahmaputrarivier er in 1979 uitzagen. Bomenkap om ruimte te maken voor landbouwgrond, extreme hitte en een steeds vaker overstromende rivier zorgen ervoor dat steeds meer vruchtbare grond wegspoelt. Wat overblijft is een hete, droge vlakte waar niks in leven blijft. Fast forward naar 35 jaar later en hetzelfde gebied is nu een tropische groene oase. Tientallen inheemse planten- en bomensoorten vormen een jungle die het thuis is van een diversiteit aan insecten, vogels, maar ook Bengaalse tijgers, neushoorns en zelfs hele kuddes olifanten. En dat allemaal dankzij één man, Jadav Payeng, die het niet aan kon zien dat zijn thuisland verloren ging aan de gevolgen van klimaatverandering. 

Het is een ontzettend inspirerend verhaal: één man die als een soort superheld jarenlang dagelijks bomen plantte tot zich een nieuw, volledig zelfstandig ecosysteem vormde. En dat allemaal door simpelweg samen te werken met de natuur, het principe dat ten grondslag ligt aan permacultuur. 

Lang verhaal kort: het is een vicieuze cirkel, waarbij de natuurlijke balans van het bodemleven zodanig is verstoord dat dit er op de lange termijn toe leidt dat de landbouwgrond onbruikbaar wordt. Een bekend voorbeeld hiervan is het Löss Plateau in China. Door eeuwenlange overbegrazing en exploitatie van de landbouwgrond verdween bijna alle vegetatie en werd een laag van bijna 100 meter aan vruchtbare grond weggespoeld. Wat overbleef was, net als in het gebied waar Jadav Payeng opgroeide, een enorme droge vlakte, zo groot als Frankrijk, waarbij de miljoenen bewoners van het gebied straatarm werden. Halverwege de jaren negentig werd een programma opgestart om de vruchtbaarheid en biodiversiteit van het gebied te herstellen. De resultaten zijn verbluffend: binnen vijftien jaar is meer dan 35.000 vierkante kilometer van het uitgedroogde gebied hersteld. Door het aanplanten van inheemse bomen en planten, een beperking op begrazing en het aanleggen van irrigatiesystemen is de ecologische balans terug, wordt een grote diversiteit aan gewassen in het gebied verbouwd en is de opbrengst per hoofd van de bevolking evenals het gemiddelde salaris van iedere bewoner van het gebied verdubbeld. Daarnaast is het gebied een echte carbon sink geworden: een gebied waar meer CO2 wordt opgeslagen dan uitgestoten. "Het is zo’n succesverhaal dat het bijna te mooi is om waar te zijn". Het verhaal van Jadav Payeng en het Löss Plateau hebben één ding gemeen: door samen te werken met de natuur herstelde het natuurlijke ecosysteem. Beide verhalen wijzen erop dat onze huidige interactie met de natuur niet klopt. Permacultuur zet in op het veranderen van onze houding ten opzichte van de natuur: de mens niet als oppermachtige, maar als onderdeel van de natuur. Bor Borren, permacultuur ontwerper: “Permacultuur is een multidisciplinair ontwerpsysteem dat focust op natuurlijke systemen, waarin alles met elkaar verbonden is en alles haar eigen functie heeft. We kunnen de wetten van de natuur niet veranderen, maar wanneer we die wetten begrijpen, kunnen we wel bijdragen aan het versnellen van de natuurlijke processen waar iedereen baat bij heeft. We zijn vergeten hoe we de bodem kunnen voeden en hoe ecologische systemen zichzelf in stand houden en zichzelf kunnen corrigeren wanneer ze uit balans raken door veranderende omstandigheden. Als die balans eenmaal is hervonden, zal er van alles beginnen te groeien.” “We kunnen de wetten van de natuur niet veranderen, maar wanneer we die wetten begrijpen, kunnen we wel bijdragen aan het versnellen van de natuurlijke processen waar iedereen baat bij heeft.”

Om van je eigen tuin een gebalanceerd ecosysteem te maken hoef je geen expert te zijn. Het beste advies is volgens Bor om vooral geduldig te zijn. Het herstellen van de balans kost tijd, dus geef je tuin de tijd die het nodig heeft om te groeien. Begin klein en focus op iets waar je makkelijk een verschil kan maken. Zelfs als je een kleine tuin hebt, kun je een groot verschil maken. Maar het herstellen van je tuin volgens de principes van permacultuur moet vooral leuk zijn. “Een tuin moet een plek zijn waar je vooral plezier kunt hebben. Een plek waar je je eigen paradijs kunt creëren. Permacultuur draait om het loslaten van bepaalde overtuigingen. Overtuigingen dat onkruid weggehaald moet worden, gras gemaaid moet worden en borders onbedekt moeten zijn. Zodra je dit soort overtuigingen loslaat, ga je je al snel afvragen: waarom ontwerpen we onze tuinen zoals we dat doen?” 

Bor: “In Nederland zijn we gewend aan vlak land, dus leggen we ook vlakke tuinen aan. Het is een grote misvatting dat we onze tuinen moeten egaliseren. Ga naar een bos in de buurt en je zult nooit een vlak terrein zien. Dit is namelijk voor veel mensen een grote eye-opener: wind is de grootste vijand in de groei van bomen, struiken en planten. Hoe minder weerstand een plant krijgt, hoe krachtiger de groei zal zijn. Door een hoogteverschil van ongeveer een halve meter kunnen er al verschillende begroeiingen ontstaan. Creëer dus de hoogteverschillen van de natuur in je tuin. Er volgt beschutting tegen de wind en planten kunnen groeien.” 

Bor: “Dat we onkruid zien als iets slechts dat verwijderd moet worden is een van de grootste misvattingen. Onkruid kan je eigenlijk heel veel vertellen over de toestand van je bodem. De distel bijvoorbeeld, een ongewenste soort, komt op wanneer je grond vruchtbaar maar te compact is. Die plant is dus bezig om de grond wat meer lucht te geven. Iedere wilde plant heeft zo zijn eigen functie om de bodem te herstellen. Door de jaren heen zullen de wilde planten die verschijnen veranderen. Is de ene functie afgelopen, dan neemt een ander onkruid met een nieuwe functie het over. Dit gaat door tot de grond hersteld is en dan zal de onkruid dominantie afnemen.” Je kunt er dus beter voor kiezen onkruid niet te verwijderen. Een andere strategie is om dingen te zaaien die de dominantie over zullen nemen. 

Bor: “Gooi je tuinafval niet weg. Dat heeft namelijk ook een functie. Een boom zal tijdens zijn leven een paar keer zijn gewicht in bladeren laten vallen. Puur om zichzelf te voeden. Die bladeren moeten we dus niet weg harken, maar binnen het ecologische systeem van de tuin houden! De natuur heeft de neiging om kale gronden altijd te bedekken met dingen als wilde bloemen of onkruid. Als je zorgt dat de bodem bedekt is, voorkom je dat er onkruid groeit. Hark zaken als bladeren, houtsnippers en gemaaid gras richting de randen van je tuin en zorg dat de bodem bedekt is. Dit stopt niet alleen de groei van onkruid, maar voedt ook de grond, waardoor er een evenwichtige bodem ontstaat voor planten om op te groeien. Bovendien trekt gft-afval veel insecten en vogels aan.” Zo kun je bijvoorbeeld dode bloemen beter laten staan in de winter, deze vormen een belangrijke bron van voedsel voor vogels en insecten. 

Bor: “We weten niet beter dan dat een boer zijn land omploegt, en dat doen wij ook in onze (moes)tuinen. Maar daarmee onderbreek je telkens de grond en creëer je veel onrust. En dat terwijl het bodemleven vol helpers zit die essentieel zijn voor een gezonde tuin. De nieuwe manier om je moestuin te onderhouden is de zogenaamde ‘no-dig methode’: in plaats van je tuin volledig om te spitten, bedek je de bodem met een dikke laag compost en vervolgens een laag mulch - organisch materiaal zoals bladeren, houtsnippers of boomschors dat ervoor zorgt dat de bodem gevoed wordt en onkruid weg blijft. Zo kun je, zonder te spitten, keer op keer in dezelfde grond zaaien of planten. Het leidt tot een betere bodem en een fijne bonus is dat het een stuk minder arbeidsintensief is dan onkruid wieden.” 

Bor: "Water is leven. Voor zowel je planten als insecten en vogels. Een goed uitgebalanceerde tuin moet een vorm van water bevatten. Water trekt veel leven aan en creëert veel leven." Beplanting is de makkelijkste en belangrijkste manier om water in de tuin te houden - bomen, struiken en planten houden namelijk water vast en houden zo het grondwater op peil. Een andere optie om meer water in je tuin te brengen is door de regenpijp los te koppelen. Laat het regenwater niet in de riolering lopen, maar direct de tuin in. Graaf kleine greppels naar je borders of leidt het water naar een vijver. "Het verbaast me altijd dat zodra je een vijver aanlegt, deze een paar weken later gevuld zal zijn met kikkers. Het heeft een enorme aantrekkingskracht op de ecologie. Doe dus iets met water in je tuin. Als je tuin klein is, heb je misschien geen ruimte voor een vijver, maar je kunt ook een bak in de grond graven en daarmee aan de slag gaan. Ook klein kun je een groot verschil maken."

Bor: “Bij onze tuinen denken we vaak dat het makkelijk is om een groot grasveld en een betegeld terras aan te leggen. Het meeste werk in de tuin komt echter van die twee dingen. Tegels vergen veel onderhoud in de vorm van het verwijderen van groene vlekken en onkruid tussen de tegels. En een gazon kost enorm veel energie om het er goed uit te laten zien. Het zaaien, maaien en water geven zal je in de zomer elke week bezig houden. Het hebben van een groen gemaaid gazon is puur een culturele mentaliteit waarin we vastzitten. Waarom kan het gras niet hoog groeien met veel diversiteit erin? Probeer je gazon zo min mogelijk te maaien, terwijl je het toch comfortabel houdt voor jouw situatie. Accepteer het feit dat boterbloemen en paardebloemen zullen groeien. Dat is eigenlijk een goed teken!”

Ga naar de homepage   Ontdek de collectie